سید حسین امامی : با وجودی که مردان ثروتمندی از قریش از حضرت خدیجه(س) خواستگاری کرده بودند، ولی ایشان که شیفته درستکاری و امانتداری و مکارم اخلاقی و جهات معنوی حضرت ختمی مرتبت(ص) شده بود، خود، پیشنهاد ازدواج داد و برخلاف سنتهای ازدواج در میان اعراب جاهلی آن زمان، مال و ثروت زیادی از دارائی اش را به ایشان هدیه کرد. حضرت خدیجه(س) مدت 25 سال در خانه پیامبراکرم(ص) زندگی کرد و در سال دهم بعثت در دهم ماه رمضان و به مدت کوتاهی بعد از وفات حضرت ابوطالب و سرپرست پیغمبر از دنیا رفت. آن سال را عام الاحزان سال اندوهها گفته اند. در گفتگو با دکتر مصطفی عباسی مقدم، عضو هیأت علمی دانشگاه کاشان و مشاور قرآنی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها به بررسی شخصیت این بانوی فداکار اسلام پرداختیم. از وی تا کنون کتابهای «اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان»، «نسیم تفاهم: راهبردها و روش ها»، «جلوه های تربیت و تبلیغ در سیره پیامبر اعظم(ص)» منتشر شده است.
***

*حضرت خدیجه(س) در تاریخ اسلام چه جایگاهی دارد؟
**در مدح و ستایش حضرت خدیجه(س) همسر مکرمه حضرت ختمی مرتبت، محمد بن عبدا... (ص) هر چه بگوئیم کم گفته ایم و نمی توانیم حق واقعی شخصیت ایشان را بیان کنیم؛ حضرت خدیجه(س) یکی از پرافتخارترین شخصیتهای صدر اسلام است، هرچند در تاریخ اسلام و در گفتارهای مختلف کمتر در مورد ایشان سخن رفته است، اما هم تأثیرگذاری ایشان در جریان اندیشه اسلامی و دعوت اسلام بسیار بالا بوده و هم خود ایشان، شخصیت بسیار وارسته و متعالی از حیث اخلاق و منش و عقیده بوده اند. ایثار و پشتکار ایشان قطعا یکی از برجسته ترین نمونه های ایثار و پشتکار در صدر اسلام و در همراهی با پیامبر اکرم(ص) بوده است.

 *اگر بخواهیم به زندگی و شخصیت حضرت خدیجه(س) از زاویه افتخاراتی که ایشان دارند نگاه کنیم، به چه مواردی برخورد می کنیم؟
**هرچه در زندگی ایشان تحقیق و بررسی کنیم، به افتخارات و کرامتهایی برخورد می کنیم که قابل گفتن، تقدیر، تحسین و تجلیل است، می توان بحث در مورد ایشان را به دو بخش پیش از ازدواج با پیامبر اسلام(ص) و پس از ازدواج با پیامبراسلام(ص) تقسیم کرد. ایشان پیش از اینکه اسلام ظهور کند و اینکه با پیامبر اسلام(ص) آشنا شوند، به عنوان «عاقل قریش» و «یکی از عاقلان قریش» مشهور و معروف بودند، حتی برخی به ایشان لقب «بزرگ زنان قریش» داده بودند. همچنین «طاهره» لقبی است که در برخی از کتابها به ایشان داده شده که اینها نشان از شخصیت والای این بانو دارد که توانسته است در سرزمین به دور از فرهنگ و تمدن و ارزش های ناب انسانی و دینی به مرحله ای برسد که خودش را به عنوان سرآمد زنان آن زمان مطرح کنند، آن هم نه با روش هایی که سایر زنان برای تشخص و نشان دادن خود داشتند و با روش های نامطلوب و غیر اخلاقی خودشان را نشان می دادند، بلکه ایشان با طاهره بودنشان اینها را به دست آوردند و با روشهای صحیح و اخلاقی و با حضور مدیریت در سطح جامعه توانستند خود را به عنوان یکی از برترین و عاقل ترین افراد جامعه خود مطرح کنند.
*با وجود آنکه در آن زمان زنان از جایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نبودند، حضرت خدیجه (س) شغل تجارت داشتند و افراد زیادی برایشان این کار را انجام می دادند، ایشان چگونه به این جایگاه اجتماعی رسیدند؟
**تجارت در آن دوران مهم ترین و بالاترین سطح شغل مردم بوده است و رقابت با تجار و نخبگان قوم دیگر که از سرزمین های مختلف به تجارت دست می زدند، کار بسیار سختی بود، در جامعه ای که با سختی و با محدودیت های زیاد و با فشارهایی که علیه طبقه زن وجود داشت، ایشان به این کار می پرداختند، پس مدیریت و تجارت ایشان از ابعاد شخصیتی ایشان است که باعث می شود شخصیتی مانند پیامبر (ص) در دوران جوانی به عنوان یکی از کارگزاران تجاری ایشان مشغول به کار شوند و سفرهای تجاری همراه کاروانهای ایشان داشته باشند.
تیزبینی و درایت ایشان به عنوان یک زن آشنا به مسائل اجتماعی و اقتصادی قابل توجه است و حتی در انتخاب شخصی مانند پیامبر(ص) که در آن زمان به محمد امین مشهور بود. حضرت خدیجه(س) در انتخاب محمد امین(ص) به عنوان یکی از افراد و عاملان و کارگزاران تجاری تیزبینی، درایت و حسن انتخاب خود را نشان دادند که بعدا به آشنایی بیشتر و انتخاب حضرت پیامبر(ص) به عنوان همسر خودش منجر شد. حضرت خدیجه(س)؛ بانویی است که عقل، منطق، درایت و آینده نگری در وجود ایشان موج می زند و باعث می شود که تأثیر بسیار زیادی در صحنه جامعه و در تحولات اسلام در آینده داشته باشد.
*در تاریخ آمده که حضرت خدیجه(س) پیش از ازدواج با پیامبر(ص) ازدواج کرده بودند، البته برخی از مورخان این را نادرست می دانند، نظر شما در این ارتباط چیست؟
**بیشتر در تواریخ آمده است که حضرت خدیجه(س) پیش از ازدواج با پیامبر(ص) با یک یا دو نفر دیگر ازدواج کرده بودند، اما جالب است که برخی از مورخان از جمله «بلازوری» و از میان علمای شیعه، سیدمرتضی معتقد هستند که حضرت خدیجه(س) پیش از پیامبر(ص) با کسی ازدواج نکرده بودند؛ در هر صورت اگر ازدواج نکرده باشند باز نشان از درایت و تیزبینی و سخت گیری در انتخاب همسر توسط ایشان دارد، به هر صورت با وجود اینکه به روایت های مختلف سنشان بیشتر از پیامبر (ص) بوده است، انتخاب ایشان انتخاب بسیار سنجیده و درستی بوده است.
*ایشان نخستین بانویی بودند که به پیامبر(ص) ایمان آوردند و با ایشان نماز خواندند!
**از دیگر افتخارات حضرت خدیجه(س)، ام المؤمنین بودن ایشان است، وقتی قرآن می فرماید «ازواج و همسران پیامبر(ص) ام المؤمنین یعنی مادران مؤمنان هستند»؛ این لقب، صفت و افتخار بیش از همه و بالاتر از همه به حضرت خدیجه(س) منسوب و مربوط می شود، زیرا هم ایشان اولین همسر پیامبر(ص) بودند و هم اینکه بنا به نقل ها و روایات متعددی که از جمله خود همسران پیامبر و حتی از عایشه نقل شده، ایشان بهترین همسر پیامبر(ص) بودند. معمولا در میان محافل مسلمانان بیشتر عایشه را به عنوان ام المؤمنین خطاب می کنند، حتی خود عایشه در روایاتی نقل می کند که من احساس کردم و گفتم و پیامبر(ص) تأکید کرد که بهترین همسر ایشان حضرت خدیجه(س) است و همواره در بیانات مختلف و به مناسبتهای مختلف سعی می کردند که از ایشان به نیکی یاد کنند و برای از دست دادن ایشان حسرت بخورند و در واقع همواره از ایشان به نیکی یاد می کردند. همان طور که شما گفتید بالاتر از همه اینها ایشان اولین زن مسلمان بودند و به همراه حضرت علی(ع) اولین کسی بود که به پیامبری حضرت خاتم(ص) ایمان آوردند و به اسلام گرویدند و به همراه حضرت رسول(ص) نماز برپا کردند.
به همه این افتخارات می توان افتخار همراهی با پیامبر(ص) در همه عرصه های سختی و تلاش و پشتکار و جدیتی که پیامبر(ص) در مسیر دعوت مردم به دین اسلام داشتند، را اضافه کرد. همراهی حضرت خدیجه(س) با پیامبر(ص) همراهی انسانی، خانوادگی و عملی و دینی بود همراهی هم با جان پیامبر(ص) و هم با جسم پیامبر(ص) بود.
وقتی پیامبر(ص) بعد از بعثت از غار حراء بر می گشتند و بعد از مدت طولانی عبادت و دریافت رسالت خسته به منزل برگشتند، این خدیجه(س) بودند که به ایشان آرامش می بخشید و ملحفه ای به ایشان دادند تا پیامبر(ص) آرامش و استراحتی داشته باشند و آیات مدثر و مزمل که در قرآن آمده اشاره به این امر دارد.
*حضرت خدیجه(س) بانویی ثروتمند بودند که همه اموال خود را در راه اسلام و رسالت پیامبر(ص) خرج کردند.دلیل این همه فداکاری چیست؟
**بله! به همه این افتخاراتی که بیان شد، باید افتخار دیگری را که افتخار ایثارگری و انفاق همه دارایی ها در راه اسلام است به افتخارات حضرت خدیجه(س) اضافه کرد. ایشان که یکی از ثروتمندان قریش بود و ثروت ایشان مورد رشک و حسد بسیاری از بزرگان قریش است، چنین کسی تمام ثروت و دارایی خود را در راه رسالت پیامبر(ص) خرج می کند و در دوران سخت سه ساله شعب ابی طالب که مسلمانان در محاصره بودند، حتی نقل شده که تقریبا همه دارایی ایشان بتدریج صرف مقاومت جانانه پیامبر(ص) و یارانش در مقابل محاصره اقتصادی و نظامی دشمن شد و این ارزش بسیار بالایی است، در زمانه ای که همه مردم بخصوص در دوران جاهلیت مهم ترین ارزش و آرمان برایشان مال و ثروت است؛ چنین بانویی آنچنان ایثار و انفاق می کند که همه دارایی خود را در راه اسلام هزینه می کند، حتی گفتند که در شعب ابیطالب که اموال ایشان به پایان رسید، از اقوام و خویشان خود درخواست کمک می کرد و اینها را در راه پیامبر(ص) و کمک به مسلمانان صرف می کردند.
*حضرت خدیجه(س) مادر حضرت فاطمه زهرا(س) سرور زنان عالم هستند، آیا این افتخار مادری را می توان دلیل بر بزرگی شخصیت آن حضرت دانست؟
**از بزرگترین افتخارات حضرت خدیجه(س) این است که مادر کوثر هستند، سوره کوثر در شأن و مقام حضرت فاطمه زهرا(س) نازل شده است، باید توجه داشته باشیم که مادر و پرورش دهنده این کوثر حضرت خدیجه(س) هستند، کسی که چنین شخصیت بزرگ و والایی را به دنیا آوردند. بنابراین ایشان ام المؤمنین، مادر کوثر و ایثارگر در راه اسلام، اولین بانوی مؤمن به پیامبر (ص) هستند. در روایات متعدد آمده است که یکی از چهار زن الگو و نمونه در جهان ایشان است؛ روایت مشهوری است که از زبان پیامبر(ص) و ائمه(ع) بیان شده که برترین زنان بشر چهار نفر هستند؛ مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه(س). به هر حال این چهار زن از زنان برجسته تاریخ هستند که ما آنها را به عنوان الگوی زنان برای همه بشر می دانیم و می شناسیم و معتقدیم که همه مردان و زنان می توانند به این شخصیتهای بزرگ اقتدا کنند و اینها هم در اخلاق و عقیده و پشتکار و ایثار و انفاق و در سایر ارزش های اخلاقی الگو و نمونه هستند.
*حمایتهای حضرت خدیجه(س) که تنها حمایت مالی نبود، ایشان به همراه حضرت ابوطالب(ع) و حضرت حمزه(ع) یک پشتیبان و حامی واقعی برای حضرت رسول(ص) محسوب می شدند.
**حمایت حضرت خدیجه(س) از پیامبر(ص) در حمایت اقتصادی جلوه کرده است اما حمایت معنوی، روحی و عاطفی که از ایشان از پیامبر(ص) کرده اند کم نیست. حضرت پیامبر(ص) در مدت سه سال شعب ابیطالب در محاصره شدید اجتماعی یعنی در محدودیت و محرومیت تمام از جانب مشرکان قریش بودند. مستحضر هستید که کفار روابط اجتماعی بین بنی هاشم و سایر طوایف قریش را قطع کرده بودند و به اصطلاح یک نوع تحریم اجتماعی و اقتصادی بود و در این شرایط حضرت خدیجه(س) از تمام موجودیت و دارایی و قدرت و توانشان استفاده کرد و در این زمینه کمک کرد. به هر حال ایشان جزو بنی هاشم نبود و تنها بنی هاشم بودند که تحت محاصره بودند و ایشان ایثار می کرد و با تمام وجود از پیامبر(ص) دفاع می کرد، این دفاع هم اقتصادی، هم اجتماعی، هم عاطفی بود و همه جنبه ها را شامل می شد.